ІІІ тарау

Мұнда Дон Кихоттың рыцарьлар қатарына қандай тамаша тәсілмен қабылданғаны жайында айтылады

Осы ой желкелеумен болған Дон Кихот трактирдің ауыз жарымайтын кешкі асын тез ішіп алған соң, бекетшіні шақырып алып онымен бірге атқораға оңаша шықты да, жерге тізерлей кетіп:

— Айбынды рыцарь! Ілтипатыңызға құлдық, өтінішімді қашан орындағаныңызша осы жерде тырп етпей отыра берем, — ал сұрағалы тұрған нәрсемді орындауыңыз сізді мәңгі өшпес даңққа бөлейді, сонымен бірге күллі адамзат баласының игілігіне қызмет етеді! — деді.

Қонағының қарсы алдында тізерлеп отырғанын көрген және әлгіндей сөздерді естіген бекетші абдырап қалды: не істерін де, не айтарын да білмеді, сосын орнынан тұруын өтіне бастады, бірақ анау бекетші өтінішін орындауға уәде еткен соң ғана бойын тіктеді.

— Шектен тыс кеңпейілділігіңізге қарап, осылай болатынын білген де едім, қайырымды мырзам, — деді Дон Кихот. — Сөйтіп, енді біле беруіңізге де болады, өзіңізге айтқан және өзіңіз үлкен адамгершілікпен орындауға сөз берген өтінішімнің мәні — ертең таңертең мені рыцарьлар қатарына қабылдауыңыз керек; бұл түнді мен қамал-сарайыңыздың зияратханасында қару-жарақты күзетумен өткізем, ал ертең, қайталап айтайын, көксеген арманыма қолым жетеді, сөйтіп әлемнің төрт бұрышын аралап, шытырман оқиғалар іздеу және жәбір шеккендерді қорғау, сөйтіп күллі рыцарьлар қауымының қарызын өтеу, сондай-ақ кезбе рыцарь ретіндегі өз парызымды орындау қақына заңды түрде ие болам; ал кезбе рыцарь болуым себепті әлгінде өзім атап шыққан ерліктерді іске асыруға барымды салуға міндетті екенім екібастан.

Алдында айтып өткеніміздей, бекетші иісті алыстан сезетін сұм адам болғандықтан, қонақтың есі кемдеу екенін әу бастан-ақ аңғара қойған, ал мына сөздерден кейін соған әбден көз жеткізді де, бұл түнді ойын-күлкімен көңілді өткізу мақсатында ыңғайына жығылып, ойына келгенінің бәрін орындамаққа ниеттеніп, Дон Кихотқа мынадай әңгіме айтты: түр-сымбаты мен тәкаппарлау кескініне қарап-ақ тануға болатын осынау асыл затты рыцарьдың мұндай ниет білдіруі де, өтініш айтуы да ақылға әбден қонымды, табиғи әрі заңды; тіпті бұл да, бекетшінің өзі де, жас кезінде осынау абыройлы кәсіпке басы бүтін берілген болатын: әр-алуан елді кезген, шытырман оқиға іздеп Малага іргесіндегі Перчелесте, Риаран аралдарында, Севильядағы Компаста, Сеговиядағы Асогехода, Валенсиядағы Оливерада, Гранададағы Рондильяда, Сан Лукардағы жағалауда, Кордовадағы Потрода, Толедодағы құмар ойын отауларында, тағы басқа жерлерде бола жүріп аяқтың жылдамдығы мен қолдың ептілігін жетілдірген, не түрлі сотқарлық жасап, жесір келіншек атаулыны құр жібермеген, қыздардың абыройын төгіп, жасы жетпегендерді зорлаған, сөйтіп испан соттары мен үкім шығару орындарында бұның аты ауыздан түспейтін болған; міне, ақыр соңында, тыныс таппаққа мына өзінің қамал-сарайына келіп орын теуіп отыр, өз есебі мен жұрт есебінен күн көреді, айрықша құрмет тұтатындығы себепті атағы мен байлығына қарамастан барлық кезбе рыцарьды қабылдаумен айналысады, тек бір ғана шарты бар: қонақжайлылығы үшін олар қолда бар қаражатымен бөлісуі керек. Бұл айтқан сөздеріне бекетші қамал-сарайда қару жанында күзетте отыратындай зияратхананың жоқтығын, өйткені, жаңасын тұрғызбақ оймен ескісін құлатып тастағанын қосып қойды; бірақ, өзінің білуінше, айрықша мұқтаж жағдайда қаруды қай жерде болсын күзетуге рұқсат көрінеді, сол себепті Дон Кихоттың бұл түнді аулада өткізуіне болады, ал ертең, құдай сәтін салса, салтқа лайық салтанаттың бәрі атқарылады, сосынғы жерде ол нағыз рыцарьға және жай емес, бұл дүниеде бұрын-соңды болып көрмеген рыцарьға айналады.

Одан соң ол Дон Кихоттың ақшасы бар-жоғын сұрап білді; анау қалтасында соқыр тиын да жоқтығын, өйткені кезбе рыцарьлардың бірі болмаса бірінің қалтасында ақша болды дегенді ешбір рыцарьлық романнан оқып көрмегенін мәлім етті. Бекетші оның қателесетінін айтты; романдарда ол жайында жазылмағанымен, — себебі авторлар ақша немесе таза көйлек сияқты осынау қарапайым да қажетті нәрселер жайында ауызға алуды керек қылмайды, — бұған қарап рыцарьларда бұл екі нәрсенің екеуі де болмаған деудің еш қисыны жоқ; керісінше, ерліктері жайлы қыруар роман құрастырылған осынау кезбе рыцарьлардың барлығының да әмияндары қай қажетін де өтеуге жетерлік ақшадан тырсиып тұратындығы оған бек жақсы белгілі және оған зәредей күмәні жоқ; олар өздерімен бірге таза көйлектер де алып жүрген, сондай-ақ, жарақаттарын емдейтін май салынған құйттай құтылары да болған: өйткені, өздері шайқасатын және жарақат алатын маң дала мен шөлейтті жерлердің бәрінен бірдей емші табыла бермейді ғой, тек іштерінде данагөй сиқыршымен дос-жар біреулері болып, ол әлдебір қызды немесе ергежейліні дереу бұлтқа отырғыза қойып, ерекше емдік қасиеті бар су құйылған, ол судың бірер тамшысын ішкен бойда рыцарьдың барлық жарасы мен жарақаты қас қағымда жазылып сала беретін шағын сауытты әуемен жеткізіп бермесе; ал енді бұл сияқты көмекке иегі қышымайтын бұрынғының рыцарьлары атқосшыларының қоржынында ақша да, таңғыш пен емдік май сияқты басқа қажетті нәрселер де молынан болуына алдын-ала қам жасағанды жөн көрген; егер рыцарьлардың әлдебір себептен атқосшысы жоқ болса, — бұл енді сирек, тіпті ілуде бір кездесетін жағдай, — онда мұның бәрін кішкене дорбаларға салып, оларын ат сауырына байлап, құдды бір асыл мүліктей мүмкін болғанша көз таса жерге жасырып, өздері алып жүретін болған; бірақ, ақиқатын айтқанда, өзімен бірге дорба тасып жүру дәстүрі кезбе рыцарьлар арасына онша кең тарай қоймаған. Сөзінің соңында бекетші Дон Кихотқа ендігі әрі қаражатсыз және әлгіндей дәрі-дәрмексіз, — өйткені, бұлардың бір күні болмаса бір күні пайдасы тиеріне әлі-ақ көзі жетеді, — жолға шықпауға кеңес берді — ал, шындығында, оның бұған бұйрық беруіне де болатын еді, өйткені бұл таяу болашақта оның кіндік баласына айналғалы тұрған.

Дон Кихот бекетшінің айтқан кеңестерін бұлжытпай орындауға уәде беріп, мал қамайтын кең аулада қару-жарақты күзетумен өткізетін түніне әзірлік жасау қамына кірісті; сауыт-сайманын жинап, құдық жанындағы мал суаратын астаудың үстіне апарып жайып қойды да, найзасы мен қалқанын қолына ұстап мейлінше паң кейіппен әрлі-берлі теңселіп жүре бастады; ол осындай серуенге кіріскен сәтінде қараңғылық қоюланып та кеткен-ді.

Бекетінде қонып жатқан меймандарына қожайын Дон Кихоттың есі кемдігі, бұл түнді қару-жарақты күзетумен өткізуге ниет қылғаны және оны рыцарьлар қатарына қабылдауға қатысты алдағы ырың-жырың жайында баяндап берді. Жиналғандар ақыл-ойдан адасушылықтың мұндай да түрі болатынына таңырқасып, Дон Кихотқа алыстан көз жібермекке аулаға шықты, ал Дон Кихот болса бұл кезде біресе кекірейген кейіпте әрлі-берліс қадам басып, біресе найзасына сүйенген күйі сауыт-сайманына сүзіле қарап тұра қалатын да, одан ұзақ уақыт бойы көз аудармайтын. Оқиға түннің бір уағында өтіп жатқан-ды, бірақ шарасы толық ай өзінің сүттей аппақ сәуле шашуына шарапатын тигізіп жатқан күндізгі шырақтың өтеміне әбден жарап тұрған, сондықтан жаңада пайда болған рыцарьдың барлық қимыл-әрекеті көрермендердің көз алдында еді. Бекетте қонып жатқан мал айдаушының бірі осы екі арада қашырларын суаруға құлшына қалды, ол үшін рыцарымыздың сауыт-сайманын астаудан алып тастау қажет еді; малшыны көрген бойда Дон Кихот қатты дауыстап үн қатты:

— Бұрынды-соңды беліне семсер байлаған күллі кезбе рыцарьдың ішіндегі ең айбындысының қару-жарағына жанасуға батылы барған, оу, қиямпұрыс рыцарь, сен, мейлі, кім болсаң ол бол! Өзіңнің не істеп жатқаның жайында ойлан, оған жақындаушы болма, әйтпесе шамадан тыс әдепсіздігің үшін жаныңмен қош айтысасың!

Малшы оның сөзіне пысқырып та қарамады, — ал, дұрысында, пысқырып қарағаны жөн болатын: әйтеуір, аз дегенде, аяусыз тоқпақтан аман қалатын, — сауыт-сайманды алды да, бар күшімен алысқа лақтырып жіберді. Сол сәт Дон Кихот көкке көзін тігіп, шамасы, әміршісі Дульсинеяға ойша жалбарынған болуы керек:

— Жүрегіме, — өзіңіздің басы байлы құлыңызға, — алғаш көрсетілген жәбір үшін кек қайтаруға көмектесе көріңіз маған, мейірбан аяшым. Қазір маған алғашқы сынақтан өтуге тура келеді — қамқорлығыңыз мен қорғауыңыздан тыс қалдыра көрмегейсіз мені! — деді.

Аяулы аяшын көмекке шақырудан танбаған Дон Кихот қалқанын былай қойып, найзасын қос қолымен көтеріп ап, мал айдаушының басына бар күшпен қондырғаны сонша, анау тіл тартпастан тырайып түсті; егер осы соққыдан кейін іле-шала тағы бір соққы жасалғанда, онда оның дәрігерге қаралмай-ақ қоюына да болатын еді. Бұдан кейін Дон Кихот сауыт-сайманын орнына әкеп орналастырып, түк ештеңе болмағандай қайтадан әрлі-берлі теңселіп жүре бастады. Арада аз уақыт өткенде, серігі қандай бақытсыздыққа ұшырағанынан бейхабар екінші бір малшы, — өйткені анау әлі күнге шейін ес-түссіз жатқан-ды, — қашырларын суармақ болды; сөйтіп, астаудың жанына келіп, орын босату үшін сауыт-сайманды былай шығара бастаған кезінде, соны бағып тұрған Дон Кихот, бұл жолы бір ауыз тіл қатпастан, ешкімнен көмек те сұрамастан, қалқанын тағы былай тастап, найзасын тағы жоғары көтеріп, бар күшпен малшыны бастан періп қалды, қатты ұрғаны сонша, найзасының сабы быт-шыт болды, малшының бас сүйегі үш емес, төрт жерінен жарылып кетті. Айқай-шу шыққан жерге бекетте қонып жатқандар, ішінде бекетші де бар, жүгіре басып жинала бастады. Соны көрген Дон Кихот, бір қолына қалқанын, екінші қолына семсерін ұстай алып, қатты дауыстап:

— Беу, сұлулық падишасы, жадау тартқан жүрегімнің қуаты мен қамалы! Айтып жеткізгісіз қатер бұлты басына үйірілген сәтте өзіңнің шын берілген рыцарыңа кеңпейілдікпен көңіл аударатын кезің келді ғой! — деп салды.

Осы сәт ол бойына айрықша бір қуат дарығанын, бұл араға жер бетіндегі мал айдаушы біткеннің бәрі түгел жиналса да, бәрібір, бір адым кейін шегіншектемейтінін сезді. Жаралы малшылардың ауыр халде жатқанын көрген серіктері Дон Кихотқа алыстан тас жаудыра бастады, — анау мүмкін болғанынша қалқанмен қорғанып бақты, бірақ сауыт-сайманын иесіз қалдырмауға тырысып, астаудан онша алшақ кеткен жоқ. Бекетші мал айдаушыларға бақырып-шақырып, рыцарьға тиіспеуді өтінумен болды: оның ауыш екенін өздеріңе ескертпеп пе едім, ал жынды адам осы жердегі жұрттың бәрін түгел жайратып салса да, оған ешкім ешқандай шара қолдана алмайды, деді.

Бірақ, Дон Кихоттың айқайы одан да гөрі басым түсіп жатты: мал айдаушыларды — опасыздар, сатқындар деп сөкті, ал қамал-сарай қожасын, — кезбе рыцарьларға осындай қарым-қатынас жасауға жол бергені үшін, — қорқақ та қайырымсыз кавальеро деп айыптады, онымен қоймай, егер ол, Дон Кихот, рыцарьлар қатарына қабылданған болса, онда қамал-сарай иесі осынау екіжүзділігі үшін оның алдында жауап берген болар еді, дегенді де қосып қойды.

— Ал, мына пасық та жексұрын қара тобырды мен иттің етінен жек көрем. Лақтырыңдар тасты, бермен жақындаңдар, тап беріңдер, қолдарыңнан не келсе соны қылыңдар, — ессіздіктерің мен есерліктерің үшін қазір сазайларыңды тартасыңдар!

Оның үнінен ештеңеден тайынбайтын дүлейлік демін сезген дұшпандарының бойын жаман қорқыныш биледі: содан, бір жағынан, үрейге бой алдырған, екінші жағынан, бекетшінің уәжіне құлақ асқан олар оған тас атуды тоқтатты, ал Дон Кихот болса, жараланғандарды алып кетуге мұрсат бергеннен кейін сол баяғыша тәкаппар, кекірейген қалпын сақтаған күйі сауыт-сайманын күзетуге қайта кірісті.

Қонақтың қырсықты қылықтары бекетшіні діңкелетіп те тастаған, сондықтан ондайдың қайталануына жол бермеуді әрі бұдан да зор тақсіретке тап болмауды көздеп, әлгі қарғыс атқыр қабылдау рәсімін осы қазір қолма-қол жасап жібермек болды. Дон Кихотқа таяп келген ол өзін бейхабар қалдырған мына сілімтіктердің осынша дөрекілік көрсеткені үшін кешірім сұрап, есерлерді есін тандыра жазалауға уәде берді. Одан соң қамал-сарайда зияратхананың жоқтығын және оған деген мұқтаждықтың да қалмағанын қайталап айтып, рыцарьлыққа қабылдау салтанаты мен рәсімі желкеден бір қою мен семсермен арқадан бір салудан ғана тұратыны өзіне бек жақсы мәлім екенін хабарлады, бар-жоғы тек осы ғана, мұны ашық далада да ойдағыдай өткеруге болады, ал қару-жарақты күзетуге келсек, оның әңгімесі әлдеқашан аяқталған, өйткені күзетуге бар болғаны екі-ақ сағат беріледі, Дон Кихот болса төрт сағаттан астам күзетте тұр, деді.

Дон Кихот бұл сөзге сеніп қалды; бәрін бұлжытпай орындауға әзір екенін, тек рәсімді мүмкіндігінше тезірек атқаруды тілейтінін мәлім етті, сосын өзін, Дон Кихотты, рыцарьлар қатарына қабылдағаннан кейін оған қайтадан шабуыл жасалған жағдайда бұл арада бірде бір жан иесін тірі қалдырмайтынын — дегенмен, қамал-сарай қожайыны біреулерге ара түсетін болса, тек соларға ғана аяушылық білдіретінін ескертіп қойды.

Зәресі зәр түбіне кеткен қамал-сарай қожасы, негізі ақымақ адам емес қой, сол бойда жүгіре жөнелді де, мал айдаушыларға қанша сұлы мен пішен берілгенін жазып жүрген кітапшасын алып, қолына май шамның тұқылын ұстаған малайы мен жоғарыда аталған екі бикешті ертіп Дон Кихотқа қайтып оралды; сонан соң оған тізесін бүгуге әмір етті де, өзі әлденендей бір қасиетті дұғаны оқуға кіріскендей түр жасап, іле оны бар күшімен желкеден қойып кеп қалды, бұдан кейін дұға оқыған секілді боп бірдеңені міңгірлеуін одан әрі жалғастыра жүріп, рыцарьды арқасынан өз семсерімен жақсылап тұрып бір қонжитты. Сосын жезөкшелердің біріне семсерді оның беліне ілуге бұйырды, оны әлгі қатын айрықша ептілікпен және әдептілікпен атқарып шықты: өйткені, бұл рәсімді орындау үстінде кез-келген сәтте тырқ етіп күліп жібермеу үшін әжептәуір күш керек болатын; алайда, жаңада рыцарь аталғанның жаңағы ерліктерін еске түсірудің өзі-ақ қаумалап тұрғандардың күлкісін күмірә қылуға жеткілікті еді.

— Күллі рыцарь атаулының ішіндегі ең бір ақжолтайы болуыңызға жаратқан иеміздің жәрдемі тисін, барлық айқаста да жеңіске жеткізіп отырсын! — деген лебіз айтты оның беліне семсер байлап жатқан қадірменді сеньора.

Дон Кихот кімнің өзіне осыншама жақсылық жасағанын білуге тиіс екенін жария етті, осы себепті одан өз есімін айтуын сұрап, онымен болашақта айбынды білегінің күшімен ие болудан үмітті абырой-атақпен бөліскісі келетінін мәлім қылды. Келіншек монтаны ғана кейіппен өзінің аты Ұшқалақ, Толедода туып-өскен, қазір Санчо Бьенайдағы сауда орамында тұратын етікшінің қызы екенін, осы қазірден бастап, қай жерде жүрмесін бұған қызмет етуге және оны өзінің мырзасы ретінде құрметтеуге дайын екенін айтты. Дон Кихот одан бір бұйымтайы барын, атап айтқанда: өзіне деген құрметі рас болса, аты-жөніне донья атағын тіркеуін, сөйтіп алдағы уақытта донья Ұшқалақ атануын өтінді. Келіншек уәде берді. Сол арада екінші бикеш етігіне шпорын тақты, ол бұнымен де әлгінде беліне семсер байлаған келіншекпен екі арадағыдай әңгіме жүргізді. Оның аты кім екенін сұрады, келіншек өзінің аты Қаңғалақ, елге қадірлі антекерлік ұн тартушының қызы екенін айтты. Дон Кихот оған өз қызметі мен қамқорлығын ұсынып, оның да өз аты-жөніне донья атағын тіркеуін, сөйтіп алдағы уақытта донья Қаңғалақ атанып жүруін өтінді.

Қайтадан атқа отырып, шытырман оқиға іздеу сапарына аттанатын сәттің тезірек тууын күтіп тықыршып біткен Дон Кихот барынша асығыстықпен және мейлінше жылдам атқарылған осынау бұрынды-соңды болып көрмеген оғаш рәсімдердің бәрі аяқталып біткен бойда Росинантты ерттеп мініп алды да, бекетшіні құшақтап тұрып, рыцарьлар қатарына алғаны үшін, — біз бұл жерде жеткізіп беруге шамамыз келмейтін, — шұбалаңқы да шым-шытырық сөздермен алғысын айтты. Бұдан құтылғанына қуанған бекетші одан асып түспесе кем түспейтін қызыл сөзбен, бірақ әлдеқайда қысқаша түрде жауап қатып, қоналқа үшін ешқандай ақы алмай, алдыңнан жарылқасын деп аттандырып жіберді.

ІҮ тарау

Бекеттен былай шыққан кезде рыцарымыздың қандай кепке тап болғаны жайында

Рыцарьлыққа қабылданғанына деген мәз-шат сезімнен көңілі өрекпіп, кеудесін мақтаныш кернеп, қуаныштан ер үстінде қопаң-қопаң етіп отыра алмай асып-тасқан Дон Кихот бекеттен шыққанда таң да қызарып атып келе жатқан болатын. Сөйтіп келе жатқанында бекетшінің айтқан ақыл-кеңесі ойына орала кетіп, ең қажет деген нәрселерді дайындап алу үшін, ең бастысы — ақша мен көйлек үшін үйіне қайтып оралуды ұйғарды; ал өзіне атқосшылыққа өз ауылдасын, баласы көп, кедей болғанымен осындай шаруаларға мейлінше ептейлі бір диқанды сырттай еншілеп қойған-ды. Осы мақсатпен Росинанттың басын туған селосына қарай бағыттады, ал Росинанттың үйреншікті атқора иісін алыстан сезгендей шоқырақтап бергені сонша, тұяғы жерге тимей келе жатқандай әсер қалдырды.

Дон Кихоттың шамалы ғана ілгерілегені сол еді, кенет оң жақтан, қалың ағаш арасынан әлдекімнің ыңырсығандай аянышты үні құлаққа шалынды, соны естіген бойда ол тұра қалып айқайлап жіберді:

— Рыцарьлық парызымды орындауға, сөйтіп ақ ниетті арман-ойымның жемісін жинауға осыншама жедел мүмкіндік берген мәрттігі үшін жаратқан иеме мың да бір алғыс! Бұл ыңырсып жатқан жанның кім де болса қорғансыз еркек немесе қорғансыз әйел екенінде еш күмән жоқ!

Осы сөзді айтып, тізгінді қағып қалған ол жаңағы ыңырсыған үн шыққан жаққа қарай өңмеңдеді. Орман ішімен бірнеше адым жүргеннен кейін емен бұтағына байлаулы тұрған биені көрді, жанындағы басқа бір еменге белуарына дейін жалаңаш, он бестердегі бір бала таңулы тұр екен, ыңырсып жатқан да осы балақан боп шықты; ыңырсыса ыңырситын да жөні бар екен, өйткені әлде бір зор денелі село тұрғыны оны белбеумен аяусыз шықпырта соғып, соққан сайын жазғырып әрі ақыл айтып жатыр екен.

— Ендігәрі сақ бол, сосын аузыңа ие бол, — деп қояды ара-арасында.

Ал, балақан:

— Енді сақ боламын, қожайын, Христос-құдаймен ант етейін, енді сақ болам, отардан көз жазбауға уәде етем! — деп зар илейді.

Бұл арада не болып жатқанын көрген Дон Кихот зілді үнмен зірк етті:

— Көргенсіз рыцарь! Өзін-өзі қорғауға шамасы жоқ жанға шабуыл жасауға дәтіңіз қалай барады сіздің! Отырыңыз атыңызға, алыңыз найзаңызды, — айта кетер нәрсе, әлгі шаруаның да найзасы бар-тын, онысын бие байланған еменге сүйеп қойған-ды, — бұл ісіңіздің қандай пасықтық екенін көрсетейін сізге!

Сауыт-сайман киген әлдебір адамның тас төбесінен төніп, тұмсығының қақ алдынан найзасын бұлғаң-бұлғаң еткізіп тұрғанын енді ғана байқаған шаруа өлген жерім осы екен деп қалды.

— Сеньор кавальеро! — деп тіл қатты ол жылпылдап. — Мен осы арада бір отар қойымды бағатын баланы, өзімнің малайымды жазалап жатырмын; бұл ашықауыздың қырсығынан күн сайын бір қойымды жоғалтып жүрмін. Оны міндетіне немқұрайды қарағаны үшін, дәлірек айтқанда жылпостығы үшін жазалап жатырмын, ал бұл болса маған сараң адамсың, сондықтан еңбегімді бермеу үшін пәле жауып тұрсың дейді, бірақ құдай атымен және жанның жаһаннамнан амандығы атымен ант етейін, ол өтірік айтады.

— Дөрекі найсап, көзімді бақырайтып қойып ол өтірік айтады деуге дәтіңіз қалай барады? — деп айқайлады рыцарь. — Баршамызға бірдей нұрын төгіп тұрған күннің атымен ант етейін, қазір сізді мына найзамен бырқ еткізіп бір-ақ түйреймін. Былшыл сөзді қойып, оған ақысын төлеңіз, әйтпеген жағдайда, осы сөзіме жаратқан ием өзі куә болсын, быт-шытыңызды шығарып, тұрған жеріңізде мүрдем кетірем. Қане, босатыңыз оны байлаудан! Жылдам!..

Шаруа бүгежектеген күйі үн-түнсіз малайын бұғаудан босатты; сол арада Дон Кихот баладан қожайыны оған қанша қарыз екенін сұрады. Айына жеті реалдан есептегенде, барлығы тоғыз айға қарыз, деп жауап қатты бала. Дон Кихот бәрін қосқанда мұның алпыс үш реал болатынын есептеп шығарды да, шаруаға егер жан керек болса, ақшасын қолма-қол төле, дегенді айтты.

Үрейі ұшқан село тұрғыны бұған былай деп жауап қатты: мен өзім ант бердім ғой, — оның қашан ант бергенін ешкім естіген жоқ-ты, — енді қазір бар ақ-адал шынымды ақтарып отырмын, оның алашағы азғантай ғана, өйткені, бақташының киіп тоздырған үш пар аяқ киімінің құнын ескеру керек және оны есептен шығарып тастау керек, оған қоса ол сырқаттанған кезде екі рет қан алуға төленген бір реал тағы бар, деді.

— Солай-ақ болсын, — деп Дон Кихот қарсылық білдірді, — бірақ сіз оны жазықсыздан жазықсыз белбеумен сабадыңыз ғой — бұл аяқ киім мен қан алудың өтеміне кетсін: өйткені, ол сатып әперген башмағыңыздың терісін жыртса, сіз оның өз терісін жыртып отырсыз. Егер шаштараз бұның қанын ауырған кезде ағызған болса, сіз оның қанын дені сау кезде ағызып жатырсыз. Ендеше, ол сізге ештеңе қарыздар емес.

— Бақытсыздығыма қарай, сеньор кавальеро, өзіммен бірге ақша ала шықпап едім — енді Андрестің менімен бірге жүруіне тура келеді, үйге барған соң барлық ақшасын түгел қолына санап берем.

— Тапқан екенсің бірге барғанды! — деп балақан айқайлап жіберді. — Тағы бір пәлені бастағалы тұрсың ғой! Жоқ, сеньор, өлсем де бармаймын. Егер онымен оңаша қалсам, әулие Варфоломейдің бе еді, кімнің еді, терісін сыпырған секілді бұл да терімді тап солай тірідей сыпырып алады.

— Жоқ, олай істей алмайды, — деп қарсылық білдірді Дон Кихот. — Мен оған әмір етем, ал оның әмірімді тыңдамауға әдді жоқ. Тек ол әуелі өзі мүше боп табылатын рыцарьлық орденнің атымен ант етсін, содан соң мен оны қалаған жағына қоя берем және оның саған қарызын төлейтініне кепілдік берем.

— Оныңыз қалай, сеньор, не деп тұрсыз! — деп бала дауыстап жіберді. — Қожайыным — ешқандай рыцарь емес, ол еш те бір рыцарьлық орденге жатпайды — бұл Кинтанар деревнясындағы ауқатты шаруа Хуан Альдудо ғой.

— Онда тұрған дәнеңе жоқ, — деп тойтарды оны Дон Кихот, — Альдудо әулеті де рыцарь бола алады. Оның үстіне қандай адамды да оның ісіне қарап бағалаған жөн.

— Бұл дұрыс, — деп келісті Андрес, — бірақ олай болса, маңдай теріммен тапқан еңбек ақымды төлеуден бас тартып тұрған мына кісіні қалай бағалауға болады?

— Андрес бауырым, мен бас тартып тұрмын ба? — деп шаруа тағы сарнап қоя берді. — Нең кетіп барады, жүрсеңші бірге — жер бетінде қойша өрген қанша рыцарьлық орден болса, соншасының атымен ант етейін, әлгінде айтқанымдай, алашағыңды соқыр тиынына шейін қалдырмай қуана-қуана санап берем.

— Қуанбай-ақ қоюыңызға болады, — деді Дон Кихот, — тек оған берешек ақшаңызды төлесеңіз болды: басқа ештеңе де қажет емес. Бірақ, анттан таюдың арты жақсы болмайтынын біліңіз: ондай жағдайда, сол жаңағы анттың атымен ант етейін, сізді іздеп тауып алам да, сазайыңызды тарттырам: тіпті кесірткеден де асқан ептейлі болсаңыз да, қайда барып жасырынғаныңызбен бәрібір таппай қоймаймын. Егер де бұл бұйрықты кімнен алғаныңызды білгіңіз келсе, оны бар ынты-шынтыңызбен жан сала орындауыңыз үшін айтып қояйын, мен — жәбір көргендер мен қыспаққа түскендердің қорғаны, айбынды Ламанчалық Дон Кихотпын! Ендеше, саушылықта қала беріңіз және уәде етіліп, антпен бекітілгенді ұмытушы болмаңыз, төбеңізге төніп тұрған аса ауыр жазаның қатерін әрқашан қаперде ұстаңыз.

Осы сөздерді айтып, ол Росинантты бүйірден шпормен бір тебініп, шоқырақтап ұзай берді. Соңынан қарап тұрған село тұрғыны оның тоғайдан шығандап, көз таса болғанына көз жеткізгеннен кейін малайы Андреске еңсе бұрып:

— Кел бермен, балам! Әлгі жәбір көрушілердің жоқшысы берген әмірді орындайын, қарызымды өтейін саған, — деді.

— Оған титтей де күмәнім жоқ, тақсыр, — деді Андрес. — Мейірбан рыцарьдың, жасаған иеміз оған мың жылдық ғұмыр бергей, әмірін орындау өз мүддеңіз үшін өте тиімді болмақ; ол сондай батыр әрі сондай әділ адам, егер ақымды төлемесеңіз, әулие Роке атымен ант етейін, ол міндетті түрде қайтып оралып, айтқан сөзін айнытпай орындайды.

— Менің де бұған титтей шүбәм жоқ, — деді шаруа, — бірақ сені сондай жақсы көрем, қарашығым, сондықтан кейін көбірек қып төлеу үшін саған тағы да біраз қарыз бола түскім келеді.

Сол арада ол баланы шап беріп қолынан ұстай алды да, қайтадан еменге әкеп таңып, белбеумен шалажансар халге жеткенше шықпыртты.

— Ал, енді жәбір көрушілердің жақтасын шақыра беріңіз, сеньор Андрес, оның сізге қалай жақтасқанын көріп алайын, — деді шаруа. — Бірақ, өз ойымша, сізді онша қатты жәбірлемеген де сияқтымын — бағзыда өзіңіз айрықша қауіп білдіргендей, теріңізді тірідей сыпыруға қолым қышып-ақ тұр.

Дегенмен, ақыр соңында ол шығарған үкімін орындауы үшін аталмыш әділ қазысын іздеп таба қойсын деп баланың байланған жібін босатып, жөнін табуға кеңшілік етті. Қабағын қарс жапқан бақташы балақай кетіп бара жатып айбынды Ламанчалық Дон Кихотты қалайда іздеп табатынын, қарызын еселеп қайтаруға қожайынды мәжбүр етуі үшін оған болған жайдың бәрін егжейлі-тегжейлі жеткізетінін айтып ант етті. Қалай болған күнде де, Андрес еңірей жылап кетті, ал қожайыны болса мысқылдай күліп қала берді.

Жәбір көргенге осылай жәрдемдескен, бұл оқиғаны рыцарьлық ерлік істерінің керемет те бақытты бастамасы іспетті сезініп, қуанышы асып-тасқан, өзіне-өзі айрықша ырза Дон Кихот бұл кезде туған селосына қарай бағыт ұстап, өзімен өзі күбірлей сөйлесіп келе жатыр еді:

— Енді өзіңді қазір жер бетінде ғұмыр кешіп жатқан барлық әйелдің ішіндегі ең бақыттысымын деп атауыңа заңды қақың бар, беу, сұлулардың сұлуы Дульсинея Тобосская! Тағдырдың жазуымен осынша жаужүрек, осынша мейірбан және қазір қандай болса, болашақта да әрдайым сондай бола беретін рыцарь Ламанчалық Дон Кихот сенің барлық қылтың-сылтыңың мен көңіліңнің қалауын бір сөз айтпай, бұлжытпай орындайтын адамға айналды; оның рыцарьлық орденге кеше ғана өткені барша жұртқа мәлім, ал бүгін ол жауыздық пен жалғандық бірігіп туындатқан, бұрын болып көрмеген шектен тыс зұлымдық пен шектен тыс заңсыздықтың тамырына балта шапты — сөйтіп, бұл жолы ешқандай айып-кінәсі жоқ жасөспірімді азаптап жатқан қанқұйлының қолындағы қамшыны жұлып алды.

Осы тұста ол төрт жолдың торабына жақындап та қалған, сол-ақ екен оның көз алдына жол айырығына келіп тоқтап, қай жолға түскен жөн дегеннің төңірегінде ой кешіп тұрып қалатын дағдысы бар кезбе рыцарьлар елестеп кетті; соларға еліктеп бұл да осы арада әрі тұрып, бері тұрып, ақыры, ақылға сала келіп, тізгінді босатып Росинанттың қалауына бағынғанды хош көрді. Росинант болса, әу бастағы ой-ниетінен айныған жоқ, яғни ат қорасына тура бастап апаратын жолды таңдады. Осы жолмен екі мильдей12 жерді артта қалдырған Дон Кихот қараң-құраң көп адамның тобын көзі шалды: кейін анықталғанындай, бұл жібек сатып алмаққа Мурсияға бара жатқан толедолық саудагерлер еді. Олар алтау екен, қол шатыр ұстап, атқа салт мініпті, жандарына жеті малай ертіпті, бұлардың төртеуі атқа мінген, үшеуі жаяу-жалпылап қашыр айдап келе жатыр. Бұларды көрген бойда Дон Кихот тағы бір тосын оқиғаға жолығатын болдым-ау деп қалды; сөйткен соң, романдарда осындай жағдайларда атқарылатын әрекеттерден мүмкін болғанынша алшақ кетпеуге ниеттенді, сондықтан сондай іс-қимылдың бірін тап қазір осы жерде тындырған орынды деп тапты. Сол мақсатта үзеңгіге шірене бой түзеп, найзасын қолына қыса ұстап, қалқанын алдына тосып, жан баласынан ықпайтын, жан баласын елемейтін кейіппен жолдың қақ ортасына келіп тоқтап, кезбе рыцарьларды, — толедолық саудагерлерді ол осындай жарандар санатына қосып та қойған-ды, — тосып тұрып қалды; аналар өзін көріп, сөзін еститіндей жерге жақындаған кезде Дон Кихот айқаса кетуге әзір кейіпке еніп, дауысын қатайтып:

— Сіздер, қанша болсаң соншаң, сол тұрған жерлеріңнен тырп етпеңіздер! Барлығыңыз, қанша болсаң соншаң, жер бетінде нешеме айдай сұлу ару болсын мейлі, бәрінен де ламанчалық патшайым Дульсинея Тобосская артық екенін мойындағанша солай тұрыңыздар! — деді.

Бұл сөздерді естіген және мұны айтып тұрған адамның ұсқынсыз түр-сықпытын көрген саудагерлер тоқтай қалды; сөзі мен сүдініне қарап бұның есуас екенін сол бойда-ақ сезгендерімен саудагерлер өздерінен талап етілген әлгіндей мойындаушылықтың бұған неге керек бола қалғанын білмекке құмартты, сөйтіп араларындағы сайқымазақтыққа бейім әрі құдай ақылдан кенде қылмаған біреуі:

— Сеньор кавальеро! Өзіңіз айтып тұрған құрметті ханымның кім екенінен

біздің еш хабарымыз жоқ қой. Бізге оны көрсетсеңіз етті, егер ол өзіңіз мәлімдеп тұрғандай шын мәнінде де асқан сұлу болса, онда әміріңізді ықыласты да ерікті түрде орындап, осынау ақиқат шындыққа бір кісідей куәлік етер едік, — деді.

— Егер оны сіздерге көрсетер болсам, — деді наразы Дон Кихот, — күмәнсіз шындыққа куәлік етудің сіздерге қандай қиындығы болмақ? Әңгіме де сонда — көрмей-білмей-ақ сенуде, куәлік етуде, мақұлдауда, серт етуде және қорғауда болып тұр ғой, өйтпеген жағдайда, сіздерді, өзімшіл менмен тобыр, айқасқа шақырам. Рыцарьлық жарғының талабына сай бір-бірлеп шығуыңызға да немесе, азғындық іске әбден үйренген адамсымақтардың әдеттегі мінезіне сай, бәріңіз бірден жабыла кетуіңізге де болады. Өз әрекетімнің әділдігіне деген толық сеніммен сіздерді көкірек тосып қарсы алам және лайықты соққы берем.

— Сеньор кавальеро! — деп әлгі саудагер қайта үн қатты. — Осы арада тұрған ақсүйектердің атынан сізге мынадай бір болмашы өтініш айтқым келеді: өзіміз өмірі ешқашан көрмеген және ол жайында дым ештеңе естімеген ханымның пайдасына куәлік етеміз деп ар-ұятымыздың алдында ауыр азапқа түспесіміз үшін, оған қоса осындай куәлік арқылы алькарриялық және эстремадурлық императрицалар мен королеваларды қорламас үшін, мархабатты мырза, бізге мейлінше мейірімділік жасап айтылмыш ханымның қандай да бір болсын суретін көрсетсеңіз етті, тіпті оның көлемі бидай дәніндей болса да мейлі, — өйткені бір тал қылшығына қарап-ақ шошқаның қандай екенін білуге болады деген ғой, — сонда біз әбден сенімді болар ек, көңіліміз әбден көншір еді және, өз тарапымыздан да, борыштар боп қалмай, лайықты құрметімізді көрсетер ек. Ашығын айтсам, ол ханымға қазірдің өзінде-ақ сырттай сүйсініп қалдық, сондықтан егер суретіне қараған мезгілде аталмыш әйелдің бір көзі қыли, ал екінші көзінен қызыл сынап пен күкірт тамшылап тұрған күннің өзінде де, бәрібір сіздей мархабатты мырзаның көңілі үшін біз оның бойында асыл қасиет атаулының қандайы да болсын бар екенін мойындар ек.

— Одан ондай ештеңе тамып тұрған жоқ, арамза хайуан! — деп айқайлап жіберді ашу қысқан Дон Кихот. — Одан ондай ештеңе тамып тұрған жоқ, деймін саған, — осынау періштедей пәк жанның бойынан тек амбра мен мускустың хош иісі ғана бұрқырайды. Ол мүлдем қыли да, қисық та емес, Гуадарраманың мұз бағанындай сымбатты. Енді сіз қазір осынау ойға келмес өрескел мазаққа барғаныңыз үшін сазайыңызды тартасыз, себебі әміршімнің айдай сұлу ажарына кір жақтыңыз.

Осыны айтып найзасын көлденең ұстап әлгіге қарай ызбарлана әрі өшіге ұмтылғаны сонша, егер әдепсіз саудагердің бағына қарай Росинант жолда сүрініп кетіп құлап түспегенде оның саудасы біткен де болар еді. Сөйтіп, Росинант құлап түсті, ал оның қожайыны анандай жерге ұшып кетті; тұрайын деп еді, тұра алмады: найза, қалқан, шпорлар және ауыр салмақты атам заманғы сауыт-сайман қол-аяғын байлап-матап орнынан тұрғызбады. Осылайша, тұрмаққа тырысып босқа әлектеніп жатып та ол:

— Тоқтаңдар, қуыс кеуде қорқақтар! Жексұрын малайлар, тұра тұрыңдар! Өз кінәмнан емес, атымның кінәсынан құладым ғой! — деп айқайды салумен болды.

Сол арада анау, шамасы қаны бұзықтау неме болса керек, апатқа ұшырап жатқан жанның балағаттаудан тыйылмасын байқап, шыдамын жоғалтып, жауап орнына оның сорын сорпа қылмаққа ниеттенді. Дон Кихоттың жанына жүгіріп барған ол найзасын қолынан жұлып алып бөлшек-бөлшек қып сындырды да, бір бөлшегін ала сап оны сілейте соққаны сонша, сауытынан еш дәрмен болмаған рыцарымыз бастырылған бидайдың бауындай боп қалды. Қожайындары мал айдаушыны сабасына түсуге шақырып, кавальероға тимеуге үгіттеп баққандарымен, қаны қызып алған неме ашу-ызасы әбден сарқылғанша ойынды тоқтатпауға бекінді; найза сабының сынған бөліктерін бірінен соң бірін алып, онысын жерде ұзынынан сұлап жатқан бейшара рыцарьды соққылаумен қайта сындыруға кірісті, — ал рыцарь болса, біреу таяқпен аяусыз төпелеп жатқанына қарамай, аспаннан, жерден және қазір өзі қанішер ретінде қабылдаған саудагерлерден кек алатынын айтып сес көрсетіп, жағы бір тынбай сөйлеумен болды.

Ақыры мал айдаушы шаршады, сөйткен соң сапарлары барысында барғанша-келгенше әңгіме қылуға азық табылған, — тілге тиек етілер жай, әрине, таяққа жығылған сормаңдай рыцарь болатын, — саудагерлер әрмен жылжыды. Ал рыцарь жалғыз қалған соң тұрмаққа тағы талпыныс жасады; бірақ әншейінде, дені-қарны сау кездің өзінде де, тұра алмайтын адам енді қазір, сорын қайнатып сілейтіп салғаннан кейін тұра алатын ба еді? Әйтсе де, ол өзін өте бір бақытты жандай көрді — бұл кезбе рыцарьдың басында бола беретін әдеттегі жағдай ғой деп ойлады ол, оның үстіне бұған кінәлі өзі емес, аты болатын. Тек бір өкініштісі, қанша арпалысса да тұра алмайды — бойындағы сүйек біткеннің бәрі сырқырап ауырып тұр.

Miguel de Cervantes. Дон Кихот

https://www.thebilge.kz/e/action/ShowInfo.php?classid=4&id=3966