According to the research of some of the more resolute Eastern and Western scholars

as a result of two waves of intentionally produced famine in the Great Steppe --

a tragedy that befell the Kazakh people in the 1920s and 30s --

three out of four Kazakh children who could have been born

never were.^[1]

IV

CANNIBALS

it so happened that a secretary of raikom

set out in the summer of ‘32 in his official car to the Karaganda region

to verify personally 

that the guidance notes with party directives 

are being followed closely at the local level 

the black gleaming automobile

foreign-made for the needs of the steppe administration 

composed of seasoned bolsheviks and national heroes 

halted in the bright rays of the yellow sun 

shiny with new polish 

it stopped near the giant cattle base 

to put it simply a shabby hastily covered run 

the secretary emerged from the car 

looked around 

all was empty as a dream or a smoldering ruin 

nobody and nothing 

no sound in the stilled air 

he pushed open the enormous wooden door 

and stepped into the dark 

his nose was assaulted with the stench

his back broke out in cold sweat 

in front him neat orderly rows stretched into the dark

stockpile upon stockpile of decaying bodies

tossed one on top of the other just as they were in their last moments

stretched out or doubled over in agony 

with the feral grimace of deathbed anguish

the secretary rushed outside 

and only now did his ears uncork and his mind hear 

the blood-curdling screams of the driver

tearing through growls groans grinding clanging gnashing of teeth

four dark women with wild hair 

flung themselves at the district committee chauffeur 

wielding dirty knives 

already they managed to cut his hands 

which he used to fight back 

pressing against the car 

one of the attackers nearly slit his throat 

with the thin blade

the secretary unholstered his Mauser 

and shot into the air

the women screeched loudly 

ear-splitting headache-making screams

and scattered 

disappeared as though 

they weren’t people at all 

but witch hags, mystan kempir, zhalmayuz 

or better yet -- zhestyrnak, steel-fingered vampires.  

that’s when the secretary noticed a pot over a fire

nearby 

he could swear it wasn’t there before 

but they lifted the lid 

the driver wiping blood from his wrists

and they saw how in the boiling stew 

first appeared a tiny foot

then a hand

and sometimes a glimmer of a child’s heel. 

Translatedby Mariya Deykute

^[1]raikom (rayonnyikomitet) – the district committee of the Communist Party, one of the grassroots "cells" of the party, a structural subdivision of the party system of universal control of society, including the leaders of the national economy, and which controlled even the smallest administrative-territorial unit in the USSR.

^[1] demonic characters in Kazakh mythology (based on Kazakh folktales, encyclopedia of Myths of World Nations, and the website bestiary.us -- the Encyclopedia of Imaginary Creatures):

MystanKempir (kaz. МыстанКемпiр, MystanKempir) – an ugly treacherous witch, the cause of the misadventures of the epic heroes, steals or switches children, poisons food and sends curses, devors prisoners alive keeping them in the underworld, runs very fast, so fast she can catch with a galloping horse, with her trickery defeats mighty batyrs(богатырей);

Zhalmauyz (kaz. Жалмауыз, Jalmaýyz / Jalmauyz) – a creature in the form of a hunched seven-headed old woman with a huge mouth and rare yellow teeth, an ogre and a kidnapper of children, she sweet-talks her way into good graces of young girls and during sleep sucks blood from their knees until they are completely exhausted. She was credited with the functions of an evil sorceress and considered a guardian of the Land of Death;

Zhestyrnak (каз. Жезтырнақ, Jeztyrnaq) – a creature in the guise of a silent beautiful woman with brass claws, who has monstrous strength and a loud piercing voice, so that a cry is able to kill birds and small animals. She hypnotizes a person with an unblinking stare, and when he falls asleep, she tears his skin with her claws and sucks out blood.  Incredibly unforgiving and vindictive.

Канат Омар

ЗРАЧОК ЗАМЁРЗШЕЙ

                           В результате двух волн искусственного голода в Великой степи –

                                                    трагедии, постигшей казахский народ

                                                            в 20-30-х годах XX столетия,

                                                                       трое из четверых,

                                        по оценкам наиболее непреклонных исследователей

                                                                       Востока и Запада,

                                                          так никогда и не были рождены.[i]

IV

     ЛЮДОЕДЫ

 как-то один секретарь райкома[ii]

выехал на служебной машине летом 32-го года в окрестности караганды

чтобы лично убедиться в том

что циркуляры с партийными установками

выполняются на местах неукоснительно

чёрный блестящий автомобиль

купленный за границей для нужд степной администрации

из числа бывалых большевиков и национальных выдвиженцев

остановился в лучах яркого жёлтого солнца

сверкая свежей полировкой

у гигантской базы для скота

а попросту крытого кое-как сколоченного загона

секретарь вышел из машины

огляделся

вокруг было пусто как во сне или на пепелище

никого и ничего

ни звука в застывшем воздухе

он толкнул огромную деревянную дверь

и шагнул в сумрак

в нос ударило зловоние

спину обдало холодом

перед ним стройными рядами тянулись во тьму

штабеля и штабеля гниющих тел

брошенных друг на друга какими они были в последние секунды

вытянутыми или скрюченными в агонии

с звериным оскалом предсмертной муки

секретарь выскочил на улицу

и только тут его слух откупорился и до сознания донеслись

истошные вопли водителя

сквозь рычание хрипы скрежещущий лязг и клацанье зубов

четыре чёрные женщины с растрёпанными волосами

кидались на райкомовского шофёра

размахивая грязными ножами

и уже успели порезать ему руки

которыми он отбивался

спиной прижимаясь к машине

и одна из нападавших едва не рассекла ему горло

узким клинком

секретарь выхватил маузер

и выстрелил в воздух

женщины пронзительно завизжали

так что у секретаря разболелась голова

и разбежались

испарились точно это вовсе

были и не люди

а мыстанкемпир или жалмауз и даже скорее

жезтырнак[iii]

секретарь заметил казан на костре

неподалёку

которого там вроде бы не было

а когда они с вытирающим кровь с кистей шофёром

приподняли крышку

то увидели как в булькающем вареве

всплывёт то ножка

то ручка

а то мелькнёт детская пятка

Қанат Омар:

ӨЛІ АРУДЫҢ ЖАНАРЫ

поэмасынан

IV

АДАМ ЖЕГІШТЕР

бірде райком* хатшысы

қызметтік көлігіне мініп

партияның бұйрығы жеткен жерлерде

оның орындалғанын білу үшін де

32 жылдың жазында ат басын бұрды

қарағанды аумағына

әккі большевиктер мен белсенділер

және дала әкімшілігі үшін де

шетелден алған қара көлік

тоқтады күннен төгілген сәулеге шомып

үлкен мал қораның жанында

қырық жамау қоршаудың маңында

су жаңа көлік жылтырап

хатшы түсті көліктен

айналаға көз тастап

қалың ұйқыға кеткендей дала

алапат

өртке жанып кеткендей дала

мүлгіген кеңістік бос сынды

ешкім де

ештеңе де жоқ мұнда

әуенің өзі меңіреу

дыбыс та таралмайтындай құдды

үлкен ағаш есікті кері итерді ол

тастай қараңғыға аяқ басып

әлдебір тамұқ иісі

мұрынды жарады,

арқасы мұздады оның

оның қарсы алдында түнекке сіңген

қаз қалпында жантәсілім сәтінде

азапқа түскендегі бейнесі сақталған сол қалпы

шіруге айналған мүрделер жатты

қаз-қатар тізіліп

хатшы сонда жүгірді далаға

оқұдірет ашылды құлағы

бұзылғанын аңғарды тыныштықтың

жүргізушінің шыңғырған дауысы

тасырлаған, тісін қайраған

дыбыспен қоса естілді тағы

шашы жалбыраған төрт әйел

райком жүргізушісін бас салып

лас пышақтарын сермеп

арқасын көлікке тосып

қорғанамын деп көтерген

қолын да кесіп үлгерген

тағы біреуі жіңішке қанжармен

шақ қалды тамағын осып жіберуге

хатшы шығарды маузерін

әуеге атты сосын

жантүршігетіндей шыңғырды әйелдер

басы жарылардай болды хатшының

сөйтті де жоғалдыкөзден ғайып

тіпті болмағандай мүлде

адам да емес еді ғой

мыстан кемпір немесе жалмауыз тіпті

жезтырнақты өзі дерсіңбұларды

анадайда ошақ үстіндегі қазанға

түсті көзі хатшының

бұрын оны байқамағанды

жеңінен қан саулаған жүргізуші екеуі

көтергенде қақпағын

бірде аяқ

бірде қол

тіпті баланың табаны бетіне

жүзіп шыққанын көрді

бүлкілдеген сорпа ішінен

Аударған Абзал Сүлеймен

[1] Райком – коммунистік партияның аудандық комитеті, партияның төменгі «филиалдарының» бірі, қоғамды бақылауда ұстайтын партия жүйесінің құрылымдық бөлімшесі, халық шаруашылығын да бақылауда ұстайтын ұйым, тіпті КСРО-ның ең кіші әкімшілік-территориялық аумақтарының өзі бақылауда болатын.

[1]Қазақ мифологиясындағы сайтани кейіпкерлер (Ойдан шығарылған жаратылыстар энциклопедиясы bestiary.us, Әлем халықтары мифтері энциклопедиясы, Қазақ халқы ертегілері материалдары негізінде жазылған):

Мыстан кемпір – сұмпайы кейіпкер, эпос қаһармандарының антогонисті, балалрды ұрлап, орнын ауыстырады, тамақты улап, қарғыс айтады, жерасты патшалығына ұрлап кеткен тұтқындарын тірідей жұтады, жүйрік, шауып бара жатқан атқа жетіп алады, қулығын іске асырып, батырлардың өзін жеңіп кетеді.

Жалмауыз – жеті басты, аузы апандай, аузында бар тісі сарғайған, бүкірейіп жүретін кемпір кейіпіндегі жаратылыс, адам жегіш, балаларды ұрлайды, қыздардың іші-бауырына кіріп, әбден әлсірегенше ұйқыда жатқанда тізесінен қан сорады, сұмырай сиқыршы, өлілер елінің қорғаушысы ретінде белгілі.

Жез тырнақ – тырнақтары жезден жасалған үнсіз ару кейпіндегі кейіпкер, орасан зор күш иесі, дауысы құлақты жарады, айқай салса құстар мен ұсақ жануарларды өлтіреді, көзіне тік қарап адамдарды есінен тандыра алады, ал ол есінен танып ұйқыға кеткенде тырнағымен жабысып, қанын сорады, өте кекшіл.

[i] См. книгиАқ Боз Үй, AqBoz Üi, ЕлубайСмағұл, Алматы: 1990 (Одинокая юрта,СмагулЕлубай, Алматы:Аударма, 2009; LonelyYurt, bySmagulYelubai, USA: Metropolitanclassics, 2016); Хроника великого джута, Валерий Михайлов, Алматы: Интербук, 1990; История Казахстана с древнейших времен до наших дней в 5 томах, Алматы, 2010 (4 том, глава 7: Политические репрессии в Казахстане; 4 том, глава 12: Историко-демографические тенденции в развитии народонаселения Казахстана в советский период);Voices of Collective Remembering, by James V. Wertsch, Cambridge University Press, 2002; STALINSNOMADEN: HerrschaftundHungerinKasachstan, byRobertKindler, Hamburger Edition HIS Verlagsges, 2014(СТАЛИНСКИЕ КОЧЕВНИКИ: Власть и голод в Казахстане, Роберт Киндлер, Москва: Политическая энциклопедия, 2017); The Hungry Steppe: Famine, Violence, and the Making of Soviet Kazakhstan, by Sarah Cameron, Cornell University Press, 2018 (Голодная степь: Голод, насилие и создание Советского Казахстана, Сара Камерон, Москва: НЛО, 2020; Аштық Жайлаған Дала:Ашаршылық,озбырлық және Кеңестік Қазақстанды орнату, Алматы: Досым Сәтбаевтың жеке қоры, 2020).

[ii] Райком – районный комитет коммунистической партии, одна из низовых "ячеек" партии, структурное подразделение партийной системы повсеместного контроля общества, в том числе руководителей народного хозяйства, в поле зрения которой находилась всякая, даже самая мелкая административно-территориальная единица СССР.

[iii] Демонические персонажи казахской мифологии (по материалам Казахских Народных Сказок, энциклопедии Мифы Народов Мира, Энциклопедии Вымышленных Существbestiary.us):

Мыстан Кемпир (каз. Мыстан Кемпiр, Mystan Kempir) – безобразная коварная ведьма, причина злоключений героев эпосов, крадет и подменяет детей, отравляет еду и насылает проклятия, живьём пожирает узников, которых держит в подземном царстве, бегает очень быстро, может догнать скачущую лошадь, с помощью ухищрений побеждаетмогучих батыров (богатырей);

Жалмауз (каз. Жалмауыз, Jalmaýyz / Jalmauyz) – существо в образе сгорбленной семиголовой старухи с огромным ртом и редкими желтыми зубами, людоедка и похитительница детей, втирается в доверие к девицам и во время снасосёт кровь из колена, пока не доводит тех до полного истощения, ей приписывали функции злой волшебницы и даже стража Страны смерти;

Жезтырнак (каз. Жезтырнақ, Jeztyrnaq) – тварь в обличии молчаливой красавицы с медными когтями, которая обладает чудовищной силой и громким пронзительным голосом, так что криком способна убивать птиц и мелких животных, гипнотизирует человека немигающим взглядом, а когда он засыпает, впивается когтями и высасывает кровь, невероятно мстительна и злопамятна.

   ___________________________

^[iii]see the following books: Ақ Боз Үй, Aq Boz Üi, Елубай Смағұл, Алматы: 1990 (ОдинокаяюртаСмагулЕлубай, Алматы: Аударма, 2009; Lonely Yurt, by Smagul Yelubai, USA: Metropolitan classics, 2016); Хроника великого джута, Валерий Михайлов, Алматы: Интербук, 1990; История Казахстана сдревнейших времен до наших дней в 5 томах, Алматы, 2010 (4 том, глава 7: ПолитическиерепрессиивКазахстане; 4 том, глава 12: Историко-демографические тенденции вразвитии народо населения Казахстана в советский период); Voices of Collective Remembering, by James V. Wertsch, Cambridge University Press, 2002; STALINS NOMADEN: Herrschaft und Hunger in Kasachstan, by Robert Kindler, Hamburger Edition HIS Verlagsges, 2014 (СТАЛИНСКИЕКОЧЕВНИКИ: Власть и голод в Казахстане, Роберт Киндлер, Москва: Политическая энциклопедия, 2017); The Hungry Steppe: Famine, Violence, and the Making of Soviet Kazakhstan, by Sarah Cameron, Cornell University Press, 2018 (Голодная степь: Голод, насилие и создание Советского Казахстана, Сара Камерон, Москва: НЛО, 2020; Аштық Жайлаған Дала:Ашаршылық, озбырлық және Кеңестік Қазақстанды орнату, Алматы: Досым Сәтбаевтың жеке қоры, 2020).