Биліктің алақанындағы сөз жүйесінің көтермелеуімен аспандаған кешегі қоғамның маңдай алды, екінің бірінің аузынан түспейтін сөзі арынынан айырылғаннан кейін, қазақ поэзиясында да өзгеріс бола бастады. Бір шоғыр ақындар дұрыс өлең жаза алмай қалды. Жазса да өлеңіне ең алдымен өзінің көңілі толмады. «Жұрт өлең оқымайды, өлеңнің қадірі кетті» деген сөздер де міне осы кезеңде шыға бастады. Шындығына келсек, бұл жерде поэзияның немесе қазақ сөзінің қадірінің кетуі тұрған жоқ, қайта, ақындарымыздың өзіне тән орнын таба алмауы тұр. Айталық, жаңа өзгеріске кеше де, бүгін де өзіне тән «менін» қоғамдық «менінен» биік ұстай алған ақындар сәтті үйлесіп кетті. Бұндай ақындардың сөз талғамында үлкен өзгеріс бола қойған жоқ. Олар тек кешегі аракідік соғатын үлкен «менін» өнерге тықпалауын ғана тоқтатты. Бұл ақындар жаңадан қалыптасу үстіндегі жаңаша сөз майданын еркін кешіп, өнерде осы заманға лайық үлкен «менін» жасап кетпегенімен, қашанда кіші «меннен» бастау алатын өнердің тұнық көзінен ұзап кеткен жоқ. Меніңше «Не істеуге болады?» («Қазақ әдебиеті» 2008 ж, 18 — 24 шілде) міне осындай ақынның қаламынан туған өлең.

Өлең алты шумақтан тұрады. Тубастағы үш тармақ мынадай жолдардан құралған.

     Тіршілік үшін төгудей терді төгесің,

     Табаның тіліп,

     Қабырғаңды да сөгесің...

Бұл жолдарды сөздің басы деуімізге болады. Дегенмен, сөздің бұл басы жай ғана қылтиып тұрған бас емес, қайта, өлеңдегі бүкіл ойдың сұрыпталып жинақталғаны сияқты басталу. Ақын өлеңнің ақырғы бөлегінде осы ойдың шынайылығын ұшпағына бір-ақ шығарған. Ол ұшпаққа  — биікке көтерілу үшін ақынның біраз жерді басуға тура келетіні белгілі. Келесі екі шумақта ақын былай дейді.

     Мыңдарды шашып,

     Жомарт аталмай сонда да,

     Бір тиын бермей,

     Сараң болып шыға келесің.

     Түзде де өкпе,

     Үйде де көпе, — 

     Осы өкпе!

     Батпақтан өтіп,

     Батып жүресің өсекке!

     Ханыңа жақсаң,

     Қаралар қарап күдікпен,

     Теріс мінгізіп жіберер сені есекке!

     Заман мына,

     Орындамасаң талабын,

     Долы қатындай тарс айырылады талағы!

Екінші шумақ басталған жерден «өкпе» сөзінің ортаға шыға келгені біз үшін тосын жағдай болмауға тиіс. Өлеңді аяғына дейін оқып шықсаң «Тіршілік үшін...» деп басталатын әлгі алғашқы тас түйін ойдың «өкпемен» тіке қатысы бар екенін бірден аңғарасың. Бірақ, ақын бұл арада қаламын сәл толғап, бұл «өкпені» оқырманына әлеуметтік, жалпылық мәселе сипатында ұсынып жіберген. Ден қоймаған оқырман да оны сол тұрғыда қабыл ала салатыны анық. Ақынның Ханға жақса да қараға жақпайтынын; заманының талағының тарс айырылғаны туралы жазуы да «өкпенің» келіп шығу тарихын қазбалауға өзіндік бөгет жасайды. Осындағы бірінің үстіне бірі түскен бірнеше сурет «өкпеге» қатысты ойды әжептәуір бүркемелеп қылаңдатып тұр. Ақын шеберлігінің бір парағы да осы тұста көзге түседі.

     Керек сәттерде

     Құтқара алмай Шындығың 

     Айтпағаның үшін

     Өтірік өшін алады!

Деп аяқтайды бұл шумақтарды. Осы соңғы төрт тармақ таудың ұшар басына бастайтын төте жол сияқты өлеңдегі ойды жаңа мазмұнға шығарып салады. Біз енді өкпенің түбінде басқа емес дүлдараз өш алудың жатқанын аңғарамыз. Ол қандай дүлдараз өш алу дейсіз ғой? Оны ақын былай жазады. 

     Қай мүшел өтті?!

     Келеді енді қай мүшел?!

     Қуаныш барда,

     Бұйырмай шаттық,

     Қайғы ішем!

     Әділ боламын десең

     Қиянат іштей безеріп,

     Тоқалға жақсаң,

     Быт-шыт болады бәйбішең!

Түсінікті жағдай! Бұл арада өлең өзінің түпкі болмысының бетін ашады. Өлеңнің басындағы тіршілікке қатысты ащы ойды не айтқызғанын да біз осы тұста анық білеміз. Ол — сола бастаған тән мен балғын тәннің от пен судай отаспауы  және содан туындаған қызғаныш, қайғы. Адам пайда болғалы тіпті тіршілік пайда болғаннан бері өмір сүріп келеді деуге болатын бұл қайшылық мәңгіліктер қатарына жататын дүние. Оның өте шынайы болатыны да, жанды қинайтыны да сондықтан болар. Себебі бұл қайшылықтан тіршілік біткен қашып құтыла алмайды. Ақын бұл тығырықты поэзия тілімен былай берген.

     Қинайды жанды,

     Қинайды жанды.

     Қинайсың!

     Кең дүниеге

     Сақинадай болып симайсың.

     Өлейін десең,

     Самайда тұрып тапаншаң,

     Ит қылған әбден

     Ит өмірді қимайсың!

«Сөз орнын тапса болмасты болдырады!» дегенге бірде сенсек, бірде сене бермейміз. Бірақ, жоғарыдағы жолдарды оқып отырып, сөздің кереметіне тәнті болмай тұра алмайсың. Өлеңде «сақинадай болып симайсың» деген жол бар. Ақын әлде нені айтқысы келеді, бірақ айтпайды. Ақынның қиялындағы сақинаға симайтын не сонда? Ол — саусақ қой. Ал саусақтың бұл арада неден дерек беретіні аз ойланған адамға түсінікті. Бұл шумақта «тапанша» деген сөздің кездесетіні де сондықтан. Тапанша мен саусақ мәні жағынан бір нәрсені — қаруды — еркекке тиесілі сайманды меңзейді. Мәдениетінің түп төркінінен сыр шертер жартас суреттеріне барып тірелетін, біздің санамыздың тұңғиығында, тасада жатқан, әлде қашан ұмытылған қиялдың бір ұшығы ақын санасында осылайша аңдаусызда су бетіне шығып қалған. Поэзияның аңдаусыз санамен қатысы бар дейтініміз де осыдан. Өлең де осы тұста өзінің шырқау биігіне жетеді.     

Өлеңнің ақырғы шумағы әу бастағы үш тармақтың мәнін онан ары аша түсуге қызмет етеді. Әлгінде ауызға алған мәңгіліктің уысына бір түскен екенсің, тіпті баяғыдай бір бұлқынуға да шамаң келмейді. Бұл ащы да болса ақиқат. Ақын мұны бір өзіне тән дара тапқыштығымен былай жеткізген.

     Шыдамның әбден

     Жеттім-ау дейсің шетіне!

     Батудайын-ақ батады таяқ етіңе!

     Бүгініңмен тіл табысайын десең бір

     Ертеңің сенің

     Бүгін-ақ келіп,

     Түкіріп кетер бетіңе!

Бір қарағанда өлең аяқталмай қалғандай әсер береді, бірақ ойдың аяқтағанын ескере отырып назар салсақ, ақын «не істеу керек» деген соңғы сөзін өлеңнің бас жағына жазып қойған екен.